Xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác - Không dễ phạt tù!

Đơn thư khiếu nại, tố giác bị lờ! “Năm 2012 và 4 tháng đầu năm 2013, các cơ quan quốc gia đã tiếp 498.540 lượt công dân đến khiếu nại, tố cáo, với 5.378 đoàn đông người; thu nạp, xử lý 175.261 đơn thư khiếu nại, tố cáo. Tình hình khiếu nại, tố giác năm 2012 so với năm 2011 giảm về số lượng đơn thư và số vụ việc khiếu nại, cáo giác, nhưng số lượt đoàn đông người tăng... Nhiều trường hợp khiếu nại kéo dài, vượt cấp, gay gắt, bức xúc; số lượt đoàn đông người tăng 22,6%”. Báo cáo thống kê trên cho thấy việc khiếu nại, tố giác có xu hướng ngày một phức tạp. Nguyên do có nhiều, nhưng theo PGS.TS. Dương Tuyết Miên, GĐ trọng điểm Tội phạm học, Khoa luật pháp hình sự, trường ĐH Luật Hà Nội: “Không thể phủ nhận sự thật là việc giải quyết đơn, thư khiếu nại, tố giác của công dân trên thực tại còn nhiều sai phạm, nhiều trường hợp đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân bị cố tình “ngơ”, bị “bỏ quên”, bị “ngâm lâu” hoặc giải quyết thiếu công bằng, thậm chí có dấu hiệu bao che, dung túng cho sai phạm”. Theo bà Miên, một số trường hợp, người có chức phận, quyền hạn xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo của công dân có dấu hiệu tầy nhưng không hề bị xử lý hình sự, dẫn đến hệ lụy là số vụ việc người dân bất mãn có phản ứng bị động ngày một gia tăng, đặc biệt những vụ đi thành đoàn người, gây mất trật tự trị an hoặc chống người thi hành công vụ. Bà Miên cho rằng, đây là một thực trạng đáng báo động, “thể hiện sự phản ứng của người dân đối với hoạt động kém hiệu quả, thiếu trách nhiệm của chính quyền ở một số địa phương, nhất là trong việc thực hiện chính sách, pháp luật về đất đai, về giải quyết khiếu nại, cáo giác của công dân”. Tuy nhiên, đáng quan hoài là theo số liệu từ TAND TC, trong 5 năm (từ 2007-2012), cả nước chỉ xét xử một vụ với một người phạm tội về tội Xâm phạm quyền khiếu nại cáo giác (năm 2007), còn từ năm 2008 đến 2012, không có vụ nào. Thực trạng này - theo nhiều chuyên gia pháp lý, đã dẫn đến việc lọt người, lọt tội, biểu lộ sự bất cập của hệ hống pháp luật, trong đó có qui định của Bộ luật Hình sự (BLHS). BLHS cần sửa đổi để xử lý nghiêm việc cản ngăn người dân khiếu nại, cáo giác. Ảnh: TL Khó xử lý hình sự Theo BLHS hiện hành, xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác là xâm phạm quyền chính đáng của công dân đã được Hiến pháp và pháp luật bảo vệ, và phải chịu bổn phận hình sự. Luật Khiếu nại qui định quyền khiếu nại là quyền của công dân, cơ quan, tổ chức được đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền coi xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái luật pháp, xâm phạm quyền, ích lợi hợp pháp của mình. Còn theo Luật tố giác, quyền tố cáo là quyền của công dân được báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân chủ nghĩa có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất kì cơ quan, tổ chức, cá nhân chủ nghĩa nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến lợi ích của nhà nước, đến quyền và ích lợi hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Như vậy, người có hành vi xâm phạm quyền khiếu nại, tố giác phải là người có chức vụ, quyền hạn. Từ đó, lợi dụng chức phận, quyền hạn ngăn trở, gây khó khăn cho việc khiếu nại, tố giác, việc xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo hoặc xử lí người bị khiếu nại, tố giác. Theo bà Miên, việc ngăn cản, gây khó khăn có thể xảy ra ngay khi công dân gửi đơn thư (như chỉ đạo viên chức cấp dưới không kết nạp đơn thư dù rằng đúng thẩm quyền giải quyết, hoặc tuy tiếp nhận nhưng không vào “sổ” và không chuyển cho bộ phận có thẩm quyền giải quyết). Việc ngăn trở cũng có thể xảy ra ở giai đoạn coi xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo (như cố ý không giải quyết mặc dầu nội dung trong đơn, thư là đúng sự thật, hoặc cố tình kéo dài, trì hoãn việc giải quyết dù không có lý do chính đáng). Ngoài ra, việc xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác còn mô tả bằng việc cản ngăn không cho xử lý người bị tố cáo, dù rằng có đầy đủ chứng cớ. Bên cạnh đó, việc xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo còn là hành vi cố ý không chấp hành hình định của cơ quan có thẩm quyền. Tỉ dụ như chơi tiếp thụ người cần lao quay trở lại doanh nghiệp làm việc, dù rằng đã có quyết định của cơ quan có thẩm quyền công nhận đơn khiếu nại của công dân về việc thải hồi người cần lao là trái luật pháp. Luật cần tách bạch! Hiện, Luật Khiếu nại, tố giác cũng đã được tách thành hai Luật Khiếu nại và Luật cáo giác, với những qui định biệt lập. “Trong khi đó, BLHS vẫn qui định chung một điều luật về tội Xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo, với hành vi khách quan được phản ánh chưa thực thụ rõ ràng, gây ảnh hưởng một mực đến việc áp dụng Điều 132 BLHS trên thực tiễn”, bà Miên phân tách. Bên cạnh đó, về bản tính thì khiếu nại và tố giác cũng như quyền khiếu nại và quyền tố cáo là hai trường hợp khác nhau, hành vi xâm phạm quyền khiếu nại tuy có điểm chung nhưng cũng có điểm khác so với hành vi xâm phạm quyền tố giác, vì thế, cần thiết phải tách tội Xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo (Điều 132) thành hai tội danh tương ứng để tiện lợi cho việc vận dụng luật. LS Nguyễn Thủy Nguyên, Đoàn LS Hà Nội cho rằng, việc xử lý nghiêm các hành vi xâm phạm quyền khiếu nại, tố cáo sẽ giúp người dân tin tức và “tích cực” hơn trong việc thực hành quyền khiếu nại, tố cáo. Từ đó sẽ phát huy được “tai, mắt” của dân, tránh được tình trạng “ngại va chạm”, dẫn đến nhạt nhẽo với các sai phạm của những người có thẩm quyền. Và muốn xử lý hình sự dễ dàng các hành vi cản ngăn, trù dập người dân khiếu nại, cáo giác, thì BLHS phải sửa theo hướng qui định cụ thể các hành vi bị xem là “ngăn cản”. Theo bà Miên, đối với tội Xâm phạm quyền khiếu nại, phải luật hóa các hành vi: cản trở, gây quấy quả, nhũng nhiễu đối với người thực hiện quyền khiếu nại; Đe dọa người khiếu nại; Làm méo mó các thông báo, tài liệu, hồ sơ vụ việc khiếu nại; Không giải quyết khiếu nại hoặc cố ý giải quyết khiếu nại trái luật pháp; Bao che cho người bị khiếu nại; can thiệp trái luật pháp vào việc giải quyết khiếu nại; Có trách nhiệm mà cố ý không chấp hành hình định của cơ quan có thẩm quyền xét và giải quyết khiếu nại gây thiệt hại cho người khiếu nại. Tương tự, đối với tội Xâm phạm quyền tố giác, những hành vi sau cần được hình sự hóa: ngăn cản, gây phiền nhiễu đối với việc thực hiện quyền tố giác của công dân; Đe dọa người tố cáo; Làm lệch lạc hồ sơ vụ việc trong quá trình giải quyết cáo giác; Không giải quyết hoặc cố ý giải quyết tố cáo trái luật pháp; Không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ bảo vệ người cáo giác; Bao che người bị cáo giác, can thiệp trái pháp luật vào việc giải quyết tố cáo; Tiết lộ danh tính của người tố giác gây thiệt hại cho người tố giác. Đồng thời, bà Miên cho rằng, cần bổ sung một số tình tiết tăng nặng định khung hình phạt với hai tội danh này như phạm tội có tổ chức, làm người khiếu nại tự tận, và gây hậu quả nghiêm trọng đối với người khiếu nại. Ngoại giả, mức hình phạt giữa khoản 1 và khoản 2 của Điều 132 cũng chưa hợp lý, cần sửa để có khoảng cách rõ rệt, cụ thể là nâng mức phạt tù tối đa của khoản này từ 5 năm thành 7 năm tù. Có như vậy, việc cản trở người dân khiếu nại, cáo giác mới được xử lý thích đáng, nghiêm minh theo luật! Điều 132. Tội xâm phạm quyền khiếu nại, cáo giác 1. Người nào có một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không nhốt đến 1 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm: a) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn ngăn trở việc khiếu nại, tố cáo, việc xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo hoặc việc xử lý người bị khiếu nại, tố giác; b) Có nghĩa vụ mà cố ý không chấp hành quyết định của cơ quan có thẩm quyền xét và giải quyết các khiếu nại, tố giác gây thiệt hại cho người khiếu nại, cáo giác. 2. Người nào báo thù người khiếu nại, tố giác thì bị phạt cải tạo không giam đến ba năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 5 năm. 3. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm trách chức vụ nhất quyết từ 1năm đến 5 năm. Phương Thảo