Không khí lúc này vô cùng ngột ngạt, mùi hôi thối bốc lên sặc sụa
Cứ tưởng cái công việc “xúc bùn đổ lên thùng xe” đơn giản lắm vì tôi thấy những người lớn tuổi vẫn làm. Tôi thực hiện như anh nói, hai chân choãi ra, tôi lăm lăm ghìm chắc vòi hút như một chiến binh ghìm giữ khẩu súng trường. Và có những nơi máy móc chẳng thể làm được thì người công nhân phải “lặn” trong “hỗn hợp các loại nước bẩn” từ phân, rác, đồ ăn thừa… ngập đến tận cổ để múc bùn với rác miễn làm sao mình phải dọn sạch”.
Tôi nói với anh Tuấn: “Các anh phải làm gì đi chứ hay chí ít cũng nên báo cảnh sát môi trường để có biện pháp ngăn chặn”. Kỳ 1: Tôi đi móc cống Trong hai tuần vào vai công nhân móc cống, tôi đã được chui xuống và tham dự làm việc dưới hầu hết các loại cống ngầm ở Hà Nội.
Mọi thao tác phải cực kỳ khéo, chậm rãi, chỉ khẽ lắc xô bùn là mọi thứ như phân người, rác rến tấp vào mặt tức thì. Chú không thấy đêm qua vừa mưa to à, nước chảy xuống pha loãng bề mặt thôi… Còn nhiều cái “hay ho” lắm, chú cứ từ từ mà thưởng thức. Nhớ lại lời dặn của anh Nam, tôi hướng tầm mắt về phía có đốm sáng lập lòe như con đom đóm cách xa chỗ miệng hố ga chừng 50m - đó là ánh sáng phát ra từ chiếc đèn pin trên trán của một “đồng nghiệp” đang cặm cụi làm việc.
Tôi được bố trí làm việc cùng anh thợ cống lão làng Trần Văn Tuấn. (Xem tiếp kỳ sau) Phóng sự của Văn Dũng - Mạnh Kiên. Tôi buột miệng hỏi một câu ngớ ngẩn: “Nước cũng không tới mức bẩn anh nhỉ?”. Vậy mà chỉ mới mặc bộ áo quần bảo hộ, vác xẻng lội xuống mương, tôi đã cảm nhận được cái nặng nề, mỏi mệt đến toát mồ hôi dù chưa phải xúc xô bùn nào. Còn việc ngoài kia là của người móc cống”, anh Tuấn than phiền.
Sự ngây ngô đến hồn nhiên của tôi trước công việc khiến tôi trở nên trung tâm để ý của mọi người.
Ngày công trước tiên Muốn viết về hệ thống cống ngầm ở Hà Nội không có cách nào khác là phải xuống cống. Nắp hố ga bật mở, chờ một lúc cho bay bớt khí độc, tôi theo chân anh Tuấn lách người chui xuống, nước xâm xấp đến mặt, chỉ còn chừa độ gang tay để anh có thể ngóc lên và thở, chúng tôi dò từng bước chậm chạp.
Tôi ớ người… Rồi anh Tuấn tiếp lời: “Có lội xuống thì mới biết chứ nói thì ai tin? Đấy là chưa nói đến việc thợ móc cống đi chê cống bẩn… Nếu muốn gắn bó với nghề thì em nên khắc cốt ghi tâm câu này: “Thân lươn đâu quản lấm đầu!”.
Đáp lại tiếng anh Tuấn là lời một cậu choai choai vọng xuống từ ban công tầng 3 của ngôi nhà: “Cháu xin lỗi, cháu vừa ngủ dậy (!?)”.
Trong khi đợi khí ga thoát bớt đi, chúng tôi mặc đồ bảo hộ và chuẩn bị dụng cụ cần lao để vào ca. Đã không dưới một lần, tôi tận mắt chứng kiến cảnh người dân đi ngang qua nơi chúng tôi làm việc, họ bịt mũi, có người còn nhổ toẹt bãi nước miếng.
Hai tay tôi khua khua về phía trước như người khiếm thị. Cục… cục… cục - âm thanh phát ra khi đầu ống hút va vào những gạch, những chất thải rắn chui vào ống hút, nó làm cái ống rung lên làm nước bắn tung tóe vào mặt, vào tai. Ánh sáng mờ dần theo chiều sâu của hố ga. Lo âu, tôi gọi điện hỏi anh Tuấn, anh cổ vũ: “Mới vào nghề, ai cũng bị thế cả, rồi sẽ quen thôi em à”. Còn biết bao thách thức đang chờ tôi phía trước, mà nếu không vững vàng, tôi sẽ là người thua cuộc.
Nhớ lại lời dặn của anh Tuấn: “Xuống thì lội ở giữa thôi nhé, hai chân phải lò mò, nếu thấy vật nhọn thì lách sang, vật cứng và bằng thì mới dẫm lên… Đáy cống nhiều khi có cả ván cốp pha rơi xuống (như bàn chông) hay sát hai bên thành cống có nhiều thanh sắt thò ra.
Để xuống cống làm việc, chúng tôi phải đến địa điểm cần nạo vét từ sớm, bật các nắp hố ga cho mùi hôi và khí độc thoát ra bớt. Quét nhà xong thì hắt luôn rác ra đường, coi như là nhà mình sạch rồi và chỉ cần sạch trong nhà thế là đủ. Ngày đầu đi làm, tôi hăm hở dậy từ rất sớm. Anh cho biết: “Tuy đã có máy móc tương trợ nhưng đây vẫn là nghề khó nhọc vì hằng ngày họ vẫn phải tiếp xúc với đủ loại tạp chất từ nước thải của cống rãnh.
Không khí cần lao của đội vui hẳn lên trước sự xuất hiện của tôi. Thấy tôi có vẻ loạng choạng… Tú nói như quát: “Giữ chặt tay, hai chân choãi nữa ra không uống no nước cống hiện”. Nhanh như cắt, anh Tuấn (người chui cống cùng tôi) giật mạnh cánh tay, khiến tôi đổ về phía anh, giúp tôi thoát được một tai họa bất ngờ. Bình thường mỗi đội có khoảng 10-15 người với 3 thành phần chính là: lội (những người trực tiếp chui cống), lái (những người lái xe bồn) và cán bộ kỹ thuật.
Vớ là bóng tối, là màn đêm đen đặc dù đang giữa trưa hè nắng chói chang. Hai anh em, kẻ lão luyện, người ngu ngơ đánh vật với “con trăn đồ sộ”, bắt nó “ăn” hết một đoạn cống (từ hố ga này đến hố ga tiếp theo) đã quá 12 giờ trưa, chúng tôi chui lên khỏi miệng cống, anh nào nhà gần thì tranh thủ về ăn vội bát cơm, còn ai nhà ở xa thì rửa qua bộ hạ, tìm quán cơm bụi ăn qua bữa là xong.
Tôi không giải đáp mà giao hội cho công việc. Câu khích lệ của anh Tuấn như một câu hỏi ném vào không gian tối mù và sâu hút… Chúng tôi đến một hố ga khác, nước ngập sâu hơn, mỗi lần người công nhân cúi xuống là nước cống lên tới cổ.
Hai chúng tôi ghé vào quán cơm bình dân trên phố Vũ Thạnh, gọi 2 suất cơm 20 ngàn. Công việc của người chui dưới cống là điều khiển vòi hút làm sạch bùn đất và rác thải chìm dưới đáy cống. Ý nghĩ của kẻ thích viễn du, khám phá khiến tôi tạm quên đi những nghi ngại về sự ô nhiễm dưới cống ngầm.
Phải nhờ vào sự giúp đỡ của anh Tuấn, tôi mới ngoi được lên mặt đường để… thở. Trên bờ, giọng một người đàn bà nghe khá trẻ nói vọng xuống: “Thành viên mới à, lát lên phải trình diện nhé”. Vậy mà anh Tuấn vẫn mải miết làm việc trước con mắt ái ngại đầy Lo lắng của tôi. Xin phép anh tổ trưởng, tôi bò lên ngồi dựa vào gốc cây thở hào hển. Như hiểu được cơ sự, anh Tuấn nhấn liên tục vào nút chuông cửa một ngôi nhà bên đường, miệng quát lớn: Làm gì cũng phải chú ý một chút chứ, phân đầy mặt người ta một mai này.
Bàn chân tôi lò dò theo từng bậc thang sắt để xuống cống. Đơn vị mà tôi xin vào thử việc là Xí nghiệp Thi công cơ giới, Công ty Thoát nước Hà Nội - đơn vị đảm trách công việc nạo vét các hệ thống cống lớn (nằm dưới các tuyến phố được đặt tên) trên địa bàn toàn thành phố. Dù đã mặc đồ bảo hộ không thấm nước, nhưng cảm giác rờn rợn vẫn chạy dọc sống lưng. Khi tôi cùng một đồng nghiệp đang cố xoay trở múc từng xô bùn đất, rác rưởi đưa lên trên thì nghe thấy âm thanh hệt như tiếng sôi bụng.
Tôi rùng mình khi nhìn xuống một hố nước đen ngòm có một tẹo nào đó chùn chân, nhưng phải liều thôi… nghề mà. Cảm giác như đang sống trong một thế giới khác, tay khua nước nhưng trong đầu cứ lẩn vẩn sao cảm giác hãi hùng.
Khác xa với mường tượng, đáy cống như một “nồi canh xương” lung nhùng và chông gai
Cũng theo lời anh Tuấn thì những gì tôi đã nếm trải mới chỉ là màn dạo đầu êm ái. Anh bảo tôi cầm chắc lấy cái vòi hút, rồi choãi chân ra.
Tôi được phân công xuống cống phụ giúp anh Tú và cũng là để học việc. Dù đã cố giữ để cho nước bẩn không chui vào bên trong bộ quần áo bảo hộ… nhưng chẳng thể được, phải móc, phải khua, phải bốc mọi thứ uế tạp đẩy lên bờ thì bộ xống áo bảo hộ lúc này hoàn toàn vô tác dụng.
Nhìn những “đồng nghiệp” của mình sau ngần ấy công việc vẫn tươi nguyên nụ cười, trong tôi cảm thấy hổ ngươi và cảm phục.
“Chịu không nổi phải không, trước đây mới vào nghề anh cũng thế, cứ nhìn thấy cống bùn là muốn ói, về nhà còn không dám ăn cơm nữa đó. Đó là hệ thống cống ngầm dưới các ngõ dân khu dân cư đông đúc, những “điểm nóng” về chất thải ở Hà Nội như chợ, bệnh viện, ga tàu, bến xe.
Càng vào sâu, không gian càng trở nên lặng yên, đặc quánh. “O…ọa. Hiện giờ quen rồi cậu ạ, đói thì ăn tuốt”. Sau nhiều lần liên quan, tôi được lãnh đạo Công ty Thoát nước Hà Nội tạo điều kiện cho vào vai một công nhân thử việc, được cùng ăn, cùng làm với những công nhân.
Những chuyện dở khóc dở cười …Gần tuần lễ trải nghiệm nghề móc cống, tôi bõ bèn nỗi nhọc nhằn của những con người lặng thầm làm sạch “ruột” phường phố.
Xúc bùn không mệt nhưng tôi cứ muốn tắc thở vì cái mùi hôi mỗi lúc như nặng hơn theo tần xuất hít vào phổi. Trôi lều bều trong dòng nước hồng hồng, tanh tanh đó là những cục máu đông hoặc những mảng mỡ nhầy nhụa.
Thấy tôi choạng vạng dò lần từng bước, một “đồng nghiệp” nhắc. Càng về trưa, nắng càng gay gắt, cảm giác nhức đầu, chóng mặt bắt đầu xuất hiện, không biết vì say nắng hay do hít phải quá lâu mùi nước cống. Điều đặc biệt nữa, vì là thuộc nơi dân cư đông đúc và cấu tạo của cống thường phức tạp, mọi công cụ cơ giới chẳng thể vào được nên chỉ có cách độc nhất vô nhị là làm việc thủ công… thay nhau chui xuống cống, nạo vét bùn rác cho vào xô rồi người ở trên miệng cống kéo lên đổ vào xe.
”. Từ cống hộp đến cống tròn, từ cống vòm thời Pháp đến các mương nước lộ thiên… Và tôi đã thấm phần nào những khó nhọc mà người thợ móc cống phải qua.
”, Tôi nôn thốc nôn tháo như kẻ say rượu uống phải mùn thớt. Nhà anh Tú ở gần nhưng thấy tôi trơ thổ địa nên anh ở lại ăn cơm bụi cùng tôi và cũng để có thêm thời gian truyền nghề. Rồi thì chất thải, hóa chất từ các nhà máy chưa qua xử lý cũng “vô tư lự” đổ vào cống ngầm, không ít những những công nhân đã từng bị bỏng do hóa chất.
Một người công nhân đứng gần đó cười: “Chuyện lỡ uống nước cống khi cắm cúi làm việc không phải là hiếm”. Trong những ngày nắng nóng, hệ thống các sông Tô Lịch, sông Sét, sông Lừ chỉ là những dòng nước đen ngòm, bốc mùi hôi thối khiến những người qua đây phải nhăn mặt, bịt mũi, thế nhưng đây chính là những cửa thoát lũ quan yếu của Hà Nội, chỉ cần một điểm tắc là có thể nhấn chìm cả một khu vực.
Mặt nước dưới cống dầu mỡ đóng váng thành từng mảng. Chạm phải là dính đòn như thường đấy”. Tôi bước xuống lòng cống sâu chừng hơn 3m, dòng nước đen kịt với váng dầu mỡ nhoang nhoáng dềnh tới ngực, chân sục vào lớp bùn nhùng nhằng.
Tôi đưa tay lên bịt miệng… nhưng không kịp nữa rồi. Tín hiệu đã được phát, đồng nghiệp ở trên đóng máy, lực hút làm cả đường ống như một con trăn đồ sộ, giãy giụa dữ dội. Phóng viên PetroTimes lao động cùng tổ nạo vét kênh mương, Xí nghiệp thoát nước 1 Anh Kiên cho biết: “Thế này đã thấm thía gì, mỗi khi chui cống khu vực Bệnh viện K. Một công việc trong nghề lo “đầu ra” của Hà Nội là nạo vét hệ thống các mương và các sông trong lòng Hà Nội.
Dù rằng đứng sát nhau nhưng sự giao tế giữa tôi với anh Tú chỉ nhận được với nhau bằng tín hiệu âm thanh bởi dưới cống tối đen như mực.
Rồi “oặc” một tiếng… một luồng nước mang theo những vật gì đó từ miệng ống nhựa phun thẳng vào mặt tôi.
Sự vô tư, chân chất của người “đồng nghiệp” làm tôi cảm thấy hổ thẹn! Đắm mình trong nước cống Đêm trước nhất sau ngày “khởi nghiệp”, tôi trăn trở không sao ngủ được, toàn thân đau ê ẩm, hai cánh tay ngấm nước cống đỏ tấy và ngứa như phát dại… trong đầu vẫn bảng lảng mùi nước cống.
Hôm đó vào khoảng chừng 9 giờ sáng, đội chúng tôi đang tiến hành nạo vét tuyến cống ngầm tại một ngõ nhỏ đường Ngọc Hà. Đang lò dò từng bước một hốt nhiên va tảng bê tông khiến chân tôi đau điếng. Rồi như đọc được nghĩ suy của tôi, anh Tuấn động viên: “Cố lên em, mình không làm thì ai làm?”. Để làm sạch chiếc cống hộp này, chúng tôi được trang bị bằng hệ thống máy hút đương đại, xe bồn và các xe chuyên dụng khác.
Cẩn thận kẻo lại ăn “cháo loãng” bây chừ. Khoác lên mình bộ xống áo bảo hộ, trong tôi dấy lên cảm giác hồi hộp pha lẫn chút lo âu. Cả đội chúng tôi tạo thành một dây chuyền, kẻ xúc người chuyên… Chẳng mấy chốc, cả đoạn mương dài đã được vét sạch.
Quả thực, hôm đó và những ngày sau, tôi đã dần thấm tháp lời anh Tuấn. Một luồng khí thải xộc thẳng vào mũi, tôi hướng ánh đèn pin về phía vật vừa chảy xuống và hốt hoảng phát hiện đó là phân tươi vẫn còn nguyên hình, nguyên khổ.
Quả đúng như lời anh Tuấn, những ngày sau đó, tôi đã được trải nghiệm và chứng kiến những sự khó nhọc gian khổ nhất của nghề công nhân cống ngầm, bởi phần nhiều công việc của họ được tiến hành bằng phương pháp thủ công, từ nạo vét kênh mương đến chui cống nhỏ, bẩn… mà dụng cụ cơ giới không thể can thiệp.
Tôi không nói gì, cố xoay xở đôi chân trong ủng cao su chìm sâu dưới bùn lầy, mồ hôi mồ kê tuôn giàn giụa, ướt đầm cả áo xống.
Nhìn anh Tú ăn ngon lành mà tôi không sao nuốt nổi mặc dầu bụng đói. Con ngõ rộng trên phố Ngọc Hà trong một buổi chiều nắng như đổ lửa, tổ chúng tôi do anh Nguyễn Xuân Phong chỉ huy… người nào vào việc ấy. Anh Tuấn cười hiền: “Thế là còn may, vì không gặp “vàng nhân tạo” trôi lều phều đấy”! Từng xô bùn được anh Tuấn dùng chân xắn đưa qua người, có lúc đưa qua đầu để chuyển lên cho người phía trên miệng cống, nước cứ chảy tong tỏng.
Theo lời kể của những người làm lâu năm trong nghề thì ở những nơi này, rác nhiều vô thiên lủng, các chất phế thải đa dạng ùn tắc trong cống. Thấy chúng tôi xuất hiện, họ nhạt đóng chặt cửa và khi chúng tôi vừa rời gót, họ tìm mọi cách bịt những khe hở của tấm đậy hoặc miệng hố ga, nhưng đến ngày mưa to, nước không có chỗ thoát, ngập úng họ lại lôi chúng tôi ra réo… “Nhiều người còn tỏ ra sạch sẽ nhưng khổ nỗi, họ chỉ biết sạch nhà mình.
