Một thí nghiệm thành công, sử dụng đến hàng trăm nhà khoa học
Khi so sánh hai kết quả sẽ làm rõ được chuyện có trọng lượng ảnh hưởng đến quá trình nuôi đơn tinh thể như thế nào. Đề nghị đưa nước uống này thí nghiệm cho người đi du hành vũ trụ. Ý tưởng này không có trong quyết định của Chính phủ, quyết định chỉ nói đến chuyện bổ nhiệm những người này người kia vào ban chỉ đạo chuyến bay thôi.
Tôi sang Viện hàn lâm Khoa học Liên Xô, biểu đạt đề xuất của phía VN. Sau khi chuyến bay chấm dứt phải có cái gì đó để tiếp tục được và phải coi những chuyến bay này là mở đầu cho chương trình nghiên cứu không gian vũ trụ vào mục đích hòa bình ở Việt Nam.
Mà cái chính là qua chuyến bay này mình tham gia nghiên cứu khoa học. Có hai phó ban do bác Giáp chỉ định. Tôi mỏng với bác Nghĩa viết thành đề án mang lên trình anh Văn. Có hai nhóm Việt Nam một sang Liên Xô, một sang Đức.
Có thể nói mong ước của bác Giáp bắt đầu chương trình dùng không gian vì mục đích hòa bình đã thực hiện được. Chúng tôi làm kế hoạch đưa lên thì Đại tướng quyết hết, không bớt một tí nào cả. Họ nói hay lắm, bằng lòng hết. Khi tôi phổ quát thì anh em háo hức lắm.
Đấy là đề xuất của phía Việt Nam nhưng đang nhỏ nhoi lắm. Ngay sau đó, bác Trần Đại Nghĩa quyết định thành lập trung tâm không gian, nay gọi là trọng tâm viễn thám. Trong hai năm trình độ nuôi đơn tinh thể mới ở mức thô thiển, nhảy một bước đạt trình độ quốc tế.
Như vậy phải có khảo sát ba tầng để biết điểm trên ảnh thì ở dưới đất là gì. Lúc đó, bác chỉ định tôi làm phó trưởng ban chỉ đạo đảm đương chương trình khoa học. Đối với thảy chúng tôi đều mới hết. Thứ nhất về việc nuôi đơn tinh thể, tuy mình có ý tưởng nhưng cơ sở vật chất và trình độ chưa đủ để làm những thể nghiệm đó.
Tôi ít với bác Nghĩa mấy thử nghiệm nhỏ nhặt, chưa chắc Liên Xô đã bằng lòng. Đại tướng hứa với tôi như vậy. Nhưng việc huy động phi công rồi Cục Đo đạc bản đồ quân sự vô cùng tốn kém.
Sờ soạng giao hội về trung tâm huấn luyện phi công vũ trụ ở TP Ngôi sao tại Liên Xô. Chính từ năm 1980 bắt đầu hình thành hướng nghiên cứu viễn thám.
Bây chừ gọi là viễn thám. Bác Nghĩa quyết định cử tôi sang Liên Xô Đề nghị các nhà khoa học góp ý xem nên làm gì cho ra tấm ra món.
Lúc đó Viện Vật lý đang nghiên cứu nuôi đơn tinh thể bán dẫn để phát triển công nghiệp điện tử. Trong quá trình nuôi đơn tinh thể thì phải tính đến sức hút của địa cầu vào phân tử và nguyên tử. Nếu tôi có đủ thẩm quyền sẽ giải quyết ngay cho anh”. Nếu các nhà khoa học cần gì hãy viết thư riêng cho tôi.
Tôi về vừa mừng vừa lo. Nhưng ảnh đa phổ chỉ thấy vùng có màu sắc khác nhau, còn phản chiếu gì ở dưới thì chưa thể giảng giải. GS- viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu - Ảnh: Hà Hương Lãnh đạo khoa học cũng thần tốc như quân sự. Lúc biết tin đó tôi giật thột vì lẽ ra lúc ấy bác Trần Đại tức là chủ toạ ủy ban nghiên cứu vũ trụ VN, tôi là một trong ba phó chủ toạ.
Bác bảo: “Cứ về thử làm đi, khó cũng phải làm. Giáo sư - viện sĩ NGUYỄN VĂN HIỆU (nguyên viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam) Hà Hương ghi ------------------------------------ * Tin bài can hệ: Cận cảnh nơi an táng Đại tướng Võ Nguyên Giáp Nơi an nghỉ của Đại tướng hướng ra biển Đông Cận cảnh nơi táng Đại tướng Võ Nguyên Giáp Việt Nam từng có đường mang tên Võ Nguyên Giáp sông núi hữu tình nơi an nghỉ của Đại tướng an táng Đại tướng Võ Nguyên Giáp ở Vũng Chùa - đảo Yến Hàng ngàn người trẻ khắp nơi tự tìm về viếng Đại tướng.
Lúc đó tôi còn trẻ lắm. Lên vũ trụ là phải nghiên cứu khoa học, làm các thể nghiệm khoa học. Kiên cố các anh sẽ đòi hỏi chính phủ rất nhiều. Ảnh đó nếu xử lý tốt từ vũ trụ sẽ thấy đất đai, rừng biển, cánh đồng, nước lũ, sự khô hạn. Năm 1978, Chính phủ ta và Liên Xô thỏa thuận tổ chức chuyến bay vũ trụ Liên Xô - Việt Nam, mời phi công Việt Nam bay vào vũ trụ.
Qua thí điểm viễn thám, chúng ta có thể biết được các khu vực, địa hình của VN qua ảnh chụp từ tàu vũ trụ. Đại tướng quyết định cử đoàn cán bộ VN sang Liên Xô làm hàng năm trời để đảm bảo đúng tiêu chuẩn quốc tế. Để máy trên tàu vũ trụ, khi qua cương vực VN thì phi công bấm máy.
Tôi đến, lúc ấy tôi bỡ ngỡ. Nội dung chương trình là trên tàu vũ trụ đặt máy chụp ảnh đa phổ. Đây là sự kiện rất lớn. Việc phát triển kỹ thuật viễn thám cho đến tận ngày bữa nay vận dụng khá rộng rãi ở VN.
Người đặt nền móng cho ngành KHCN vũ trụ của Việt Nam chính là Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Chúng tôi bắt tay vào làm ngay, chuẩn bị trong vòng một năm. Cái gì trong thẩm quyền của bác là bác quyết ngay, cái gì không phải thẩm quyền thì bác bàn bạc rất nhanh với Thủ tướng Phạm Văn Đồng rồi gọi điện ngay cho bác Trần Đại Nghĩa.
Chính phủ lập ra Ban chỉ đạo chuyến bay vũ trụ mà Đại tướng Võ Nguyên Giáp lúc đó là phó thủ tướng, bộ trưởng Bộ Quốc phòng kiêm trưởng ban chỉ đạo. Các nhà khoa học cho một gợi ý rất lớn, gợi ý làm thử nghiệm quan sát tài nguyên tự nhiên VN từ vũ trụ. Gần xong rồi, có tin Đại tướng đến thăm. Cách đây 30 làm được chứ hiện thời làm mãi còn thấy khó. Cũng may có tầm ảnh hưởng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tôi mới thương lượng được với phi công để mượn tàu bay quân sự.
Học viện quân y chuyên chăm lo sức khỏe cho phi công có nước uống tăng thể lực được chiết xuất từ cây đinh lăng. Ba ngày sau Văn phòng Chính phủ có giấy đồng ý cử người đi. Mọi người nghĩ ngay đến việc muốn hiểu rõ vai trò của trọng lực thì phải làm thí điểm trên mặt đất và trên tàu vũ trụ trong điều kiện không trọng lượng. Nhưng cũng đồng ý đó là những kế hoạch nhỏ nhặt.
Sau 2-3 tháng làm rất khẩn trương, lên được chương trình khá hoành tráng. Tôi không hiểu sao bác không chọn bác Nghĩa, bác chọn tôi làm tôi sợ quá! Tôi nhớ sau khi nhận được quyết định của thủ tướng gửi về, tôi nhận được điện thoại của thư ký mời tôi đến phòng làm việc của bác ở 30 Hoàng Diệu. Khi đến gặp bác Giáp, bác bảo: Khó lắm đấy, cố lên nhé.
Ý tưởng coi đây là khởi đầu của chương trình khoa học lớn bác Giáp chỉ nói miệng thôi. Đây không phải là chuyến bay thường nhật mà đây là dịp để chúng ta xây dựng chương trình nhà nước dùng không gian vũ trụ vào mục đích hòa bình, phát triển một lĩnh vực KHCN cao nhất của thời đại với sự giúp đỡ của Liên Xô.
Thành công lớn nhất của chuyến bay là đào tạo được đội ngũ cán bộ nuôi đơn tinh thể. Bác nói trong thời kì tới tập kết vào chương trình khoa học của chuyến bay thật phong phú. Khi gặp bác Giáp xong, tôi về đàm đạo với bác Nghĩa thì bác Nghĩa nói: "Đúng rồi, tôi đã thảo luận với anh Văn, tán thành với anh Văn cử anh làm phó ban chỉ đạo".
Ngày đó đi nước ngoài là do Chính phủ cử đi chứ không phải có hộ chiếu muốn đi lúc nào cũng được như giờ. Sau này chuyến bay chấm dứt, Liên Xô vẫn gửi ảnh chụp cho Việt Nam. Tôi đáp: “Dạ, khó lắm ạ. Chính như vậy, bác chính là cha đẻ của ngành khoa học công nghệ vũ trụ của Việt Nam. Nhưng chuyến bay không đơn thuần là đưa phi công lên điều khiển tàu.
Đấy là ấn tượng sâu sắc nhất của tôi đối với một con người lãnh đạo khoa học công nghệ. Viện Sinh vật đề xuất ý tưởng nuôi bèo hoa dâu và khoai lang trong tàu vũ trụ để sinh sản thực phẩm hằng ngày cho phi công. Việc trước hết tôi mời bít tất viện trưởng viện chuyên ngành của các cơ quan khoa học VN, thông tin ý tưởng của bác Giáp.
Tôi có một hạnh phúc lớn là được Đại tướng giao một công việc rất khó khăn. Một người là thiếu tướng Vũ Xuân Chiêm chịu nghĩa vụ tuyển chọn phi công vũ trụ và tổ chức huấn luyện. Công việc nuôi đơn tinh thể trong vũ trụ được hai nhóm chuyên gia rất giỏi thực hành.
Hóa ra bác đã trao đổi với bác Nghĩa rồi, bác giao cho bác Nghĩa rồi trước sau bác Nghĩa cũng giao lại cho tôi thì chi bằng bác giao thẳng cho tôi thì nghĩa vụ rõ ràng hơn. Đại tướng không chờ chúng tôi về vắng mà đích thân đại tướng bay sang Liên Xô đến tận nơi rà chất lượng chuyến bay như thế nào. Tất nhiên bác không phải nhà khoa học nhưng bác tạo điều kiện cho các nhà khoa học làm việc và dưới sự điều hành của bác thì khoa học này ra đời nhanh chóng, chỉ trong vòng hai năm.
Song song xây dựng cho Viện Vật lý một mối quan hệ với một viện nghiên cứu của Liên Xô và Cộng hòa dân chủ Đức đến khi Liên Xô và khối XHCN tan rã. Họ gợi ý làm nghiên cứu công phu làm nghiên cứu ba tầng: phi công từ vũ trụ chụp ảnh, phi cơ ở tầng thứ hai chụp, các nhà khoa học dàn quân dưới mặt đất. Bác nói về ý nghĩa của chuyến bay như vậy chứ không chỉ đưa phi công lên tàu vũ trụ không thôi.
