Một “Nhịp điệu thu”, “Xuân - Hạ - Thu - Đông”, dấu ấn xưa, Hạ Long thái hoà
Ngồi trên núi đá ngắm nhìn, Hạ Long chuyển màu đến kỳ lạ. Không chỉ để người dân trong nước thưởng lãm mà còn để thế giới biết tới Việt Nam qua những kỳ tích. Nhưng đó là những giây lát cảm nhận biển, cảm nhận sự sống Hạ Long. Ngay trong giấc ngủ anh cũng mơ mòng, trăn trở cùng Hạ Long. Khác chăng, chỉ là chi tiết trong cách trình diễn.
May sao Đỗ Kha đã thu vào ống kính mình một “Thu đi qua”, với hai chiếc thuyền nâu sẫm giữa lau lách bến đỗ. Hiện tại tôi đã có những chiếc máy đời mới, nhanh nhạy, “nét” hơn.
Từ đây vẻ huyễn hoặc kỳ diệu của Hạ Long đã suýt nữa Giang qua nhiều hang động, đảo nhỏ mù khơi. Nếu gọi là danh, gần đây sách kỷ lục Việt Nam tôn vinh ông là người có nhiều ảnh đen trắng nhất về Vịnh Hạ Long. Nhưng hiếm ai hay Đỗ Kha đã lặng lẽ mua phim chụp Hạ Long cho riêng mình, lặng lẽ thuê thuyền ra vịnh để có sớm mai, hoàng hôn tím sẫm Hạ Long.
Danh nhân tiếng tăm thì xa vời với thế cục phẳng lặng của ông. Trở về với nhịp sống thời bình, Đỗ Kha có dịp tới lui, ngắm Hạ Long theo cách nhìn của ông. Những hình khối mơ hồ ngoài khơi xa, sương phủ. Dù bom đạn chiến tranh hay mưa lũ dập dồn, kho lưu trữ ảnh vẫn luôn bên ông như một vật báu.
Khi đất nước tưởng đã yên, Quảng Ninh lại đối mặt với cuộc chiến mới từ biên cương phía Bắc. Những tấm ảnh đen trắng, dương bản từ năm 1960 đến nay được ông giữ giàng cẩn thận suốt nhiều thập niên. Chân anh ham đi, tới cùng tận chân trời góc biển. Vừa ở bến cầu Bắc Luân hôm trước, mấy hôm sau đã thấy ông lăn lê ở đỉnh cao trọng điểm Pò Hèn. Tuy bệnh tật hành tội, nhưng Đỗ Kha vẫn sẵn sàng nơi tuyến lửa, điểm nóng để cập nhật tin cẩn.
Ấn phẩm này đã tạo nên tiếng vang. Đỗ Kha vào cuộc chiến như một chiến binh cầm máy, cầm bút. Anh chỉ ngồi ngắm nhìn những ngư dân lập lòa ánh đèn, nghe con cá vùng vẫy, nghe tiếng hú gọi bạn chài xa rời. Có nhẽ đó là cách nói khiêm nhường, dân dã, dễ thấy ở mấy ông PV, nhiếp ảnh. Cuối năm 1994, UNESCO đã xác nhận Hạ Long là di sản thiên nhiên của thế giới.
Ông tập kết những bức ảnh điển hình trong một cuốn sách ảnh “Thuyền và biển”. Tôi chia sẻ với họ trong nhiều cung bậc xúc cảm, đêm hôm, tối ngày. Anh đã thành công trên nhiều đề tài khác nhau. Nhà nhiếp ảnh Đỗ Kha. Khi thuyền ngược gió, ngược sóng, trông cánh buồm biến hóa bất thần, kỳ lạ.
Nhà nhiếp ảnh Đỗ Kha hóm hỉnh nói, nhiều người gọi tên ông giữa đường phố Hạ Long, “Bác Đỗ Kha”, “ Bác Hạ Long”. Và một vẻ đẹp Hạ Long ít người biết đến, mang đậm dấu ấn Đỗ Khánh Giang.
Tưởng như Đỗ Kha yên vị với chiếc vô lăng, cầm lái cùng thợ mỏ than trọn thế cục. Xuân - hạ - thu - đông, mỗi mùa cho ta một Hạ Long tinh khôi, mới mẻ. Nhưng vào giữa những năm 80 thế kỷ trước, buồm dần khuất bóng, chỉ thưa thớt một đôi thuyền con quanh bờ. Anh khám phá Hạ Long ở góc nhìn khác. Có khi hết phim, cả ngày chẳng bấm máy. Nhưng cuối cùng Hạ Long đã mê hoặc anh, không sao cưỡng lại được.
Vẻ huyền bí, trầm tích hang động - bản tính thật tạo nên kỳ quan Hạ Long, chưa mấy người để ý tới.
Đến khi cầm máy, những kiểu phim đầu đời của Giang là hình ảnh Hạ Long. Những kiểu phim, những bức ảnh đen trắng đầy ấn tượng, ngời lên lung linh ánh nước, sắc trời, hình khối huyền ảo, huyễn hoặc, chỉ bàn tay kỳ lạ của thiên nhiên mới có thể tạo tác nên.
Nhìn người thợ mỏ lấm lem, lam lũ, nhưng họ là những người lãng mạn hơn ai hết.
Lên đường từ đảo Hà Nam, cánh buồm xòe rộng ra hai bên, được gọi là buồm cánh tiên. Ông không là chủ tịch, không là đại gia. Đó là những ngày tình ái lặng lẽ của anh với Hạ Long chớm nở. Còn đám trẻ chạy theo sau ông, ngó nghiêng mấy chiếc máy ảnh đeo quanh người, khoái trá. Đỗ Kha gắn bó với biển, với thuyền từ những lí tí xúc cảm để mỗi ngày anh có thêm một nét, một hình khám phá mới.
Nhiều PV tìm đến Hạ Long. Nhưng những tấm ảnh đen trắng yêu mến, ấn tượng nhất của tôi lại từ chiếc máy cũ Fed -2, những năm 60 thế kỷ trước. Như Nguyễn. Ngắm nhìn bao nhiêu cũng không hết ngỡ ngàng, kỳ lạ.
Từ bé Giang sống trong niềm cảm hứng “Hạ Long” của người cha. Anh nói, lái xe nhìn cũng thấy nặng nhọc, nhưng cũng nhiều ham thích, thơ mộng lắm.
Đỗ Kha có thể ưng ý về mình, bởi những cần lao dẻo dai suốt nhiều năm của ông đã góp phần không nhỏ vào thành công, tôn Hạ Long, truyền bá rộng rãi hình ảnh Việt Nam với bạn bè thế giới. Sự hợp lưu nghệ thuật của hai cha con, đã cho công chúng trong và ngoài nước một hình ảnh Hạ Long hoàn hảo, tôn vinh vẻ đẹp vô tiền khoáng hậu của di sản đặc sắc tự nhiên Việt Nam.
Hai cha con hai góc nhìn nhưng đều hướng đến vẻ đẹp đa dạng của di sản Hạ Long. Sau khi xem xét nhiều tư liệu, đặc biệt là những hình ảnh đa dạng từ nhiều góc nhìn, giúp Hội đồng trực tiếp khảo sát tại chỗ Hạ Long.
Nhưng đó lại là giá trị làm nên lâu bền, trường tồn của kỳ quan tự nhiên này. Từ đó Đỗ Kha đi sâu vào khám phá, phát hiện nhiều lý thú từ đất đá, cây cối, thảm thực vật, hang động đến cư dân trong quần thể biển vịnh rộng lớn Hạ Long.
Tôi đã xin Ban biên tập được dùng máy ảnh trong những chuyến đi tác nghiệp. Những năm ấy Hạ Long đã được báo chí giới thiệu. Vào giữa thập niên 60, tỉnh Quảng Ninh là điểm đánh phá trước hết của không lực Mỹ vào miền Bắc Việt Nam. Nhưng sau 6 - 7 năm gắn bó, anh đành chia tay với mấy hầm mỏ.
Đó là chiếc máy cũ kỹ, PV nhiếp ảnh đã bỏ đi. Ấy cũng là cái vui, cái thú của người thường nhật. Đó là kho báu, kì bí như cổ tích, chỉ riêng ông có - ông kể. Với Đỗ Kha, là “Người chụp ảnh Hạ Long đen trắng cổ nhiều nhất”, còn với Đỗ Khánh Giang, là “Người chụp Hạ Long từ trên cao nhiều nhất”. Lặng lẽ theo đoàn thuyền câu tôm, câu mực.
#. Vậy là anh chuyển nghề, làm PV cho báo Quảng Ninh. Nhưng đi đây đó không có chiếc máy ảnh bên mình, nhiều khi thấy nuối tiếc. Ảnh: Như Nguyễn Sinh ra và lớn lên ở Bãi Cháy, vốn là vô lăng giỏi ở mỏ than Hà Tu. Tuy chỉ phim ảnh đen trắng, nhưng nhiều khía cạnh độc đáo của Hạ Long được trình bày đa dạng.
Ông thầm hiểu: Đã là kỳ tích tự nhiên, hãy để cho cả thế giới biết và thưởng lãm như một vật báu của nhân loại. Và Hạ Long cũng mất đi một nét nên thơ, lãng mạn của vịnh, của biển, mất đi hòa sắc nâu thẫm nổi trội của cánh buồm nối nhau ra khơi, về bến giữa vô vàn màu xanh của đảo, màu xám sáng của đá núi.
Và từ đó chiếc máy ảnh không bao giờ rời khỏi tôi. Tăm tiếng ông gắn liền với cuộc hành trình lâu bền, hứng đến di sản tự nhiên mà UNESCO suy tôn Vịnh Hạ Long đến 2 lần. Sau này những nhà quay phim, chụp ảnh có kỳ công mấy, cũng không thể có được những chốc lát Hạ Long như của Đỗ Kha.
Tự nhiên ban tặng cho cho Quảng Ninh, cho đất nước một kỳ quan thiên tạo, theo đó cũng cho đất mỏ một tay máy sành điệu, đam mê để khám phá Hạ Long.
Đỗ Kha nhiệt thành tham gia lập hồ sơ sống động vịnh Hạ Long bằng 160 phim dương bản, trình chiếu trọng thể tại Hội đồng giám định của UNESCO. Còn Đỗ Kha tại TP Hạ Long, không chỉ thuần tuý là người đeo nhiều máy ảnh, vui tính, dễ gần. Tuy đã được phát một chiếc máy Practica mới, tay nghề đã vững chãi hơn và tiếng tăm Đỗ Kha đã được giới nhiếp ảnh - báo chí biết đến, nhưng duyên đời gắn bó với vịnh Hà Long, Đỗ Kha đành gác lại.
Cánh buồm nâu một thời là biểu trưng của Hạ Long. Ông là người tham gia hăng hái, có hiệu quả ưng chuẩn những hình ảnh sinh động, đa dạng nhất, giao hội trong hồ sơ trình Tổ chức Văn hóa của LHQ. - Thoạt tiên tôi viết bài. Nhưng cái danh nhỏ ấy cũng mới có mấy tháng nay.
Vậy rồi từ niềm ham mê đến kỳ lạ của bố đã truyền sang con trai từ hồi nào không hay. Chiếc máy ảnh cho anh những bức ảnh minh họa con người, sự việc gắn liền với bài viết.
Hình khối nhấp nhô trên biển, mình cũng thấy như đang chuyển động, mờ ảo. Báo chí đang cần sốt dẻo tin chiến sự trong tỉnh, ngoài tỉnh. Chỉ là anh nhiếp ảnh ở một tờ báo địa phương, tự dưng thành “người của công chúng”. “Hạ Long trên cao”. Công nghệ “máy nổ” đã đẩy lùi cánh buồm thơ mộng vào quá cố. Tuy vậy Đỗ Kha vẫn trằn trọc một điều: Người ta mới chỉ nhìn vẻ đẹp bên ngoài của Hạ Long.
Chữ, dù chi tiết, sinh động đến đâu cũng không sao mô tả hết nét mặt, nụ cười và đặc biệt là cảnh trời Hạ Long.
Sẽ không có gì kinh ngạc khi Đỗ Kha và con trai ông, Đỗ Khánh Giang cùng được trọng điểm kỷ lục Quốc gia đưa vào danh sách kỷ lục Việt Nam trong cùng một lĩnh vực là nhiếp ảnh, và cùng một đề tài là hình ảnh Hạ Long. Choáng ngợp, kỳ vĩ, độc đáo…đó là những cảm nhận của công chúng về Hạ Long mà Đỗ Khánh Giang đã miêu tả.
